Bình Yên nhộn nhịp tiếng đục đẽo, đục đẽo.

Thú vị ở Bình Yên

Đến xã Bình Yên (huyện Thạch Thất), đi đến đâu người ta cũng bắt gặp hình ảnh những ngôi nhà hay bức tường bằng chất liệu đá ong. Kèm theo đó là tiếng đục, đẽo, mài đá ríu rít vang vọng cả một vùng. Từ những vỉa đá chìm sâu dưới lòng đất, những người thợ nơi đây đã tỉ mỉ chế tác đá ong thành những sản phẩm tinh xảo, thu hút người xem.

Được biết, các mỏ đá ong ở vùng quê xã Bình Yên thường nằm ven đồi, dưới từng lớp đất màu mỡ bên dòng sông Tích. Trước đây, đá ong thường được người dân khai thác để làm vật liệu xây dựng như móng nhà, tường rào, đình chùa, chum vại, đắp bờ ao, hay lát đường trong làng, ngõ xóm …, nhưng sau này, từ những khối đá vô tri, người dân trong Xã Bình Yên đã thay đổi, bổ sung thêm nghề điêu khắc mỹ nghệ từ đá ong, mang lại thu nhập cao và ổn định.

Ông Nguyễn Văn Nhã (SN 1956, thôn Yên Mỹ, xã Bình Yên) chia sẻ, nếu đi một vòng các xã của huyện Thạch Thất như Đồng Trúc, Hạ Bằng, Tân Xã, Bình Yên, Cần Kiệm, Kim Quan .. .Điểm đặc biệt ở đây là những ngôi nhà ở đây đều được xây bằng gạch đá ong, gắn bằng đất màu hoặc trấu trộn kỹ nhưng vô cùng chắc chắn và cẩn thận. Hay một địa điểm mà mọi người không thể không đến nếu muốn tìm hiểu thêm về nghề làm đá ong là đình làng Yên Mỹ (xã Bình Yên), nơi có cột đá ong cao khoảng 10m.

“Hoa văn trên đá ong rất phong phú, nhưng đẹp nhất là hoa râu, hoa sắt, hoa mối, hoa đỏ son, ngọc than …, mỗi loại có một vẻ đẹp riêng. Tìm được những khối đá ong lớn ẩn sâu, nằm rải rác trong lòng đất đã khó, việc đào bới để cất giữ khối đá về nhà còn khó hơn gấp nhiều lần. Nghề chế tác đá ong là nghề khó chứ không phải dễ, đòi hỏi người thợ phải rất kiên nhẫn và cần cù ”- ông Nguyễn Văn Nhã bộc bạch.

Bảo tồn nghề truyền thống

Theo nhiều nhà địa chất, đá ong là loại vật liệu có ở huyện Thạch Thất và Ba Vì, nhưng chất lượng tốt nhất phải nằm ở Bình Yên. Do thành phần chủ yếu là sắt và nhôm oxit nên khi còn nằm sâu dưới lòng đất, đá ong khá mềm, nhưng khi đào lên gặp không khí, càng để lâu đá càng cứng. Khi được sử dụng làm vật liệu xây dựng, tường đá ong có khả năng cách nhiệt rất tốt nên thường mát về mùa hè, ấm về mùa đông, có độ bền cao và thân thiện với môi trường.

Cũng miệt mài chạm khắc những khối đá ong, ông Trần Văn Bình (SN 1960, xã Bình Yên) cho biết, đá ong trong lòng đất thường có ba lớp: phẩm, thăn, chân. Lớp trên cùng sẽ có đặc điểm kết cấu kém, dễ gãy. Thăn lưng ở giữa là tốt nhất, vì vân hoa của đá nhỏ, có kết cấu chắc chắn. Loại chân đáy cũng được khai thác nhưng chủ yếu dành cho các công trình đơn giản hơn. Thế hệ người cao tuổi ở Bình Yên thường tranh thủ những ngày nông nhàn đi khai thác đá, dùng xe bò hoặc xe đạp cải tiến để chở về. Vì công cụ thời đó còn thô sơ nên có khi phải dành dụm đến năm, bảy tháng, một, hai năm mới đủ vật liệu làm nhà ”.

Nhìn thì có vẻ nhàn hạ nhưng theo anh Nguyễn Văn Nguyên (SN 1988, thôn Yên Mỹ, xã Bình Yên), nghề làm đá ong ở đây vô cùng vất vả. Để có được những viên đá ong “vuông thành sắc cạnh” hay những sản phẩm chế tác, người thợ đá phải miệt mài đục đẽo trong nhiều giờ liền. Có nơi tảng đá nhô lên trên mặt đất, có nơi lại chìm sâu dưới lớp đất màu mỡ. Công nhân ở đây suốt ngày chỉ quanh quẩn với việc đục đẽo, có khi phải ăn ngủ với đá.

Đá ong khi khai thác sẽ có đặc điểm vừa mềm vừa giòn nên người thợ chỉ cần chạm nhẹ vào lưỡi cưa là khối đá có thể vỡ vụn thành cám. Vì vậy, các công việc đào đá, tạc tượng, chạm khắc chi tiết…, hầu hết các công đoạn đều phụ thuộc vào chiếc thuổng truyền thống và sức mạnh cơ bắp của người thợ. Từ khối đá đã được tạo hình sẵn, thân đá với những lỗ sâu dưới lòng đất, qua bàn tay và khối óc sáng tạo của người thợ đã trở thành những tác phẩm nghệ thuật có hồn.

Ông Vương Văn Mỹ (SN 1954, thôn Yên Mỹ, xã Bình Yên) cho biết, ở Thạch Thất có nhiều loại đá ong, nhưng nguồn đá ong tốt nhất là xã Bình Yên. Theo ông Mỹ, nhiều cơ sở sản xuất ở đây đã linh hoạt làm ra các sản phẩm mỹ nghệ từ đá ong như đèn đá, bình, chum, vại …, cung cấp nguyên liệu, thi công các công trình kiến ​​trúc. . Sản phẩm từ đá ong ở Bình Yên rất đa dạng về chủng loại, trong đó nổi bật nhất là chế biến đá ong mỹ nghệ.

Theo thống kê của UBND xã Bình Yên (huyện Thạch Thất), trên địa bàn xã có hơn 20 hộ sản xuất, chế biến đá ong. Khai thác và chế biến đá ong là một nghề đã tạo ra sự chuyển mình mạnh mẽ và phát triển kinh tế địa phương. Với truyền thống lâu đời, nghề này không chỉ tạo công ăn việc làm, thu nhập ổn định cho người dân mà còn góp phần tạo nên diện mạo khác biệt trong văn hóa, kiến ​​trúc, tín ngưỡng nơi đây.

Để tạo điều kiện cho thanh niên theo nghề truyền thống có việc làm, thu nhập cao, nhiều chủ xưởng ở đây đã chủ động tổ chức các đội sản xuất chuyên môn hóa như đội khai thác, đội điêu khắc đá đơn giản, đội cắt đá nhỏ. điêu khắc mỹ nghệ, đội thi công. Các sản phẩm làm từ đá ong ở Bình Yên cũng được nhiều địa phương trong cả nước: Bắc Ninh, Bắc Giang, Nam Định quan tâm và sử dụng, thậm chí đưa vào tận miền Trung, TP. …