Hồi sinh giấy dó của người Mường

Bảo tồn nghề truyền thống của dân tộc

Nói về nghề làm giấy dó, ông Chức cho biết: “Nghề này đã có hàng trăm năm, ở Hòa Bình chỉ có người Mường làm. Trước đây, giấy dó được làm để dùng trong thờ cúng và sinh hoạt tâm linh của người dân, nhưng có một thời, hoạt động này bị coi là một hình thức mê tín dị đoan và bị cấm. Từ đó, lâu dần, các thế hệ sau không còn biết làm giấy Dó mà chỉ được nghe những câu chuyện ông cha kể lại nên loại giấy đặc biệt này đã mai một dần.

Năm 2006, được sự giúp đỡ của Trung tâm Nghiên cứu, Hỗ trợ và Phát triển Làng nghề Việt Nam và Trung tâm Phát triển Kinh tế – Xã hội và Môi trường Cộng đồng (CSEED), Làng Suối Cỏ đã triển khai thực hiện. mô hình làm giấy Dó thủ công của các hộ gia đình hướng tới mục tiêu tăng thu nhập ổn định cho hộ nghèo và bảo tồn, phát triển nghề truyền thống.

Khi đó, hơn 50 hộ tham gia dự án đã được các chuyên gia đến từ Nhật Bản tập huấn sản xuất theo phương pháp truyền thống của làng nghề Bắc Ninh, kỹ thuật làm giấy thủ công. Thời điểm đó, mọi người rất hào hứng đến trường, tuy nhiên, quá trình học tập gặp rất nhiều khó khăn.

Theo anh Chúc kể lại, anh và mọi người sẽ được hướng dẫn các công đoạn làm giấy Dó, còn phần lớn thời gian làm như thế nào cho đúng, ra giấy chuẩn như thế nào là tùy thuộc vào anh và các thành viên. không hướng dẫn, có lẽ đó là những bí mật của mỗi người, mỗi dân tộc. Khi trở về, người dân thôn Suối Cỏ ai cũng bắt tay vào làm, gặp nhiều khó khăn và thất bại, sau thời gian dài kinh nghiệm cũng như chất lượng giấy Dó ngày càng được nâng cao.

Để làm ra 1 tờ giấy Dó, người ta phải trải qua 35 công đoạn chính, quá trình này có thể mất từ ​​7 – 10 ngày mới cho ra được sản phẩm ưng ý. Nguyên liệu chính của loại giấy đặc biệt này là cây dương, một loại cây sẵn có ở địa phương. Tuy nhiên, loại cây này thường mọc ở địa hình cao (trên núi) nên rất khó thu hoạch và mang về nhà trồng.

Sau khi đem về tách lấy phần vỏ của cây dâm dương hoắc, nguyên liệu này sẽ được rửa sạch, sau đó đem đun sôi cho đến khi chín, vỏ sẽ mềm và dai hơn rồi đem ngâm trong vòng 1 ngày. Nếu để làm giấy xanh thì để nguyên vỏ, còn để làm giấy trắng thì phải bóc sạch vỏ bên ngoài, chỉ lấy phần xơ trắng bên trong. Tiếp theo là nghiền nguyên liệu này để lấy bột – nguyên liệu chính để tạo ra giấy Dó.

Giấy Dó có nhiều loại, các nguyên liệu khác sẽ được thêm vào và trộn với nhau trong quá trình nhào trộn – quá trình dùng liềm để lọc một lớp chất mỏng, sau khi sấy khô sẽ tạo thành giấy. Với những đặc điểm và màu sắc khác nhau, mỗi loại giấy Dó sẽ được sử dụng vào một mục đích riêng. Tuy nhiên, cũng gặp không ít khó khăn trong việc tìm kiếm nguyên liệu, phụ gia, đặc biệt là rau mùi (chất keo kết dính các nguyên liệu với nhau), người dân phải đặt mua từ Nhật Bản.

Mang nét đặc trưng của Việt Nam, sản phẩm giấy Dó của người dân Suối Cỏ đã được các chuyên gia Nhật Bản đánh giá cao. So với các loại giấy cùng loại được sản xuất thủ công bởi các nghệ nhân hàng trăm năm kinh nghiệm của Nhật Bản thì mịn và trắng hơn. Nhưng bù lại giấy Dó sản xuất tại Suối Cỏ dai, bền và giá thành rẻ hơn rất nhiều, màu sắc của giấy hoàn toàn tự nhiên nên khi gặp nước không bị phai màu và không bị mối mọt, gián như các loại khác. giấy. giấy sử dụng màu hóa học.

Loay hoay tìm đầu ra cho giấy Dó

Trước đây, ngoài sản xuất giấy Dó, tổ sản xuất của ông Chức còn làm các sản phẩm thủ công từ giấy Dó như đèn lồng, con vật, phong bì, sổ tay, bưu thiếp, tranh vẽ … Tuy nhiên, do sản phẩm tiêu thụ khó khăn nên cơ sở hiện chỉ sản xuất Làm giấy với 12 màu sắc và kết cấu khác nhau. Giá thành cũng được chia thành nhiều loại tùy theo độ dày, họa tiết, dao động từ 8.000 – 15.000 đồng / tấm. Hầu hết các sản phẩm giấy Dó được bán cho khách du lịch đã biết và đã sử dụng.

Theo ông Chức, để bảo tồn và phát triển nghề làm giấy Dó thủ công còn nhiều khó khăn, trong đó khó khăn chính là đầu ra. Sản phẩm còn quá ít người biết đến và chưa được sử dụng rộng rãi nên ông Chức đã nhiều lần tự mình mang những sản phẩm truyền thống này đến các điểm du lịch, làng nghề làm giấy hoặc gặp ông Chức để tham khảo, tìm đầu ra.

Nhớ lại khoảnh khắc đáng nhớ nhất, ông Chúc cho biết: “Cách đây khoảng 10 năm, tôi thấy một cửa hàng bán giấy Dó ở ngoài Hà Nội, rồi gom rất nhiều sản phẩm của cả làng để nhập về cho họ. Do có thái độ thật thà, tin tưởng người mua nên khi gửi hàng xong, tôi không lấy hóa đơn chứng từ gì mà quay về địa phương với lời hứa hẹn vài ngày nữa người mua sẽ trả tiền. Vào thời điểm đó, tôi đã mất một số lượng lớn các sản phẩm giấy Dó.

Khó khăn trong sản xuất và tiêu thụ, thu nhập từ nghề làm giấy thấp nên từ 50 thành viên ban đầu ở thôn Suối Cỏ, đến nay chỉ còn 7 thành viên trong 4 hộ cố gắng duy trì hoạt động. Trong vụ án này, ông Chúc giữ chức vụ tổ trưởng tổ sản xuất. “Tôi luôn đau đáu một nỗi niềm về việc truyền lại nghề truyền thống của dân tộc mình cho các thế hệ sau, nhưng trước áp lực cuộc sống, lớp trẻ thường phải gánh vác kinh tế gia đình nhiều hơn, rất khó tìm được người ưng ý. có đủ điều kiện và tâm huyết để theo nghề ”, ông Chúc nói với vẻ mặt buồn rầu.

Năm 2013, vận may đã mỉm cười với làng nghề giấy Dó khi chị Trần Hồng Nhung (lúc đó đang công tác tại Trung tâm Nghiên cứu, hỗ trợ và phát triển làng nghề Việt Nam) hỗ trợ người dân Suối Cỏ tìm nguồn sinh nhai. sản phẩm. Cũng từ quý ông này, các đoàn khách du lịch, truyền thông từ nhiều nơi đã đến nhà ông Chúc để tham quan cũng như xin học nghề.

Hiện đội đang sản xuất giấy Dó của gia đình ông Chúc đã có nhiều đơn hàng với số lượng lên đến hàng nghìn tờ. Nhiều khi người dân không có thời gian làm để gửi cho khách vì đặt hàng với số lượng lớn nhưng nguồn nguyên liệu lại hạn chế, không có sẵn. Tuy giá rẻ, thu nhập từ nghề truyền thống này không cao nhưng đời sống của người dân Suối Cỏ làm giấy Dó giờ đã ổn định và khấm khá hơn xưa.

Ngoài ra, từ đầu năm đến nay, làng nghề làm giấy Dó thôn Suối Cỏ, xã Hợp Hòa đã đón hàng trăm đoàn khách trong nước và quốc tế đến tham quan, mua một số sản phẩm về làm quà. Đây là tín hiệu vui cho người dân nơi đây với mong muốn bảo tồn và phát triển nghề truyền thống làm giấy Dó và xây dựng điểm du lịch trải nghiệm để tạo thêm nguồn thu nhập mới cho người dân nơi đây.