Truy tìm lịch sử nhiếp ảnh Việt Nam

Những bức ảnh đầu tiên được chụp tại Việt Nam

“Sự khởi đầu của nhiếp ảnh Việt Nam” được coi là cuốn sách đầu tiên về lịch sử nhiếp ảnh Việt Nam sơ khai bằng tiếng Anh. Bản thân tác giả Terry Bennett cũng thừa nhận: “Tôi chưa bao giờ nghĩ mình sẽ viết một cuốn sách về nhiếp ảnh thuở sơ khai ở Việt Nam. Trong hơn 30 năm, tôi chỉ tập trung vào nhiếp ảnh khu vực Đông Á, chủ yếu là Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Trong một lần bất ngờ, tôi quyết định đón giao thừa năm 2013 tại Việt Nam, đi từ Hà Nội vào TP. Tôi hoàn toàn choáng ngợp và thích thú với mọi thứ ở đây.

Khi trở lại London, tôi rất hào hứng khi được tham khảo các nguồn tin về nhiếp ảnh Việt Nam. So với các nước Đông Nam Á khác, các nguồn thông tin về Việt Nam bằng tiếng Anh không đáng kể. Ngoại trừ một số tờ rơi về bưu thiếp thế kỷ 20, không ai xuất bản sách về nhiếp ảnh Việt Nam, ngoại trừ một vài tiểu luận. Mặc dù tôi đã tìm thấy một vài tiêu đề hữu ích bằng tiếng Pháp, tôi vẫn cảm thấy mạnh mẽ rằng nhiếp ảnh Việt Nam là một chủ đề nghiên cứu trong giai đoạn sơ khai. ”

Từ một kho tư liệu khổng lồ nhưng nằm rải rác trong các kho lưu trữ, viện bảo tàng, các bộ sưu tập tư nhân, kể cả của chính mình, Terry Bennett đã dựng lại quá trình nhiếp ảnh phương Tây du nhập và phát triển. ở Việt Nam thời Pháp thuộc (từ những năm 1850 đến những năm 1950). Máy ảnh đã theo chân người Pháp đến Việt Nam bởi các nhiếp ảnh gia, quan chức quân sự, nhà ngoại giao, nhà truyền giáo, thương gia hay khách du lịch.

Hai bức ảnh sớm nhất chụp Việt Nam được cho là do nhiếp ảnh gia Jules Itier (1802-1877) chụp. Năm 1845, khi được bổ nhiệm dẫn đầu một phái đoàn thương mại đến Viễn Đông, Jules Itier đã tháp tùng thuyền trưởng Fornier du Plan trên chiến hạm Alcmène, đi thuyền đến Đà Nẵng để cứu một vị giám mục đang hấp hối. bị triều đình Huế bắt giam.

Sáng ngày 12 tháng 6, các cuộc đàm phán để trả tự do cho linh mục đã hoàn tất, và phái đoàn được lệnh phải lên đường ngay lập tức. Ngay sau khi được phép xuống tàu, Jules Itier đã phải nhanh chóng quay trở lại tàu. Bị bỏ lại giờ đã cận kề nguy hiểm, nhưng Jules Itier vẫn tranh thủ khoảng thời gian ngắn ngủi đó để nâng chiếc Daguerre lên để chụp bức ảnh Pháo đài Hai và bức ảnh thứ hai về chiếc tàu chiến Alcmène đang chuẩn bị rời bến. vịnh trên nền phong cảnh Đà Nẵng. Rất tiếc, mẫu vật chụp tại Đồn Hải không đủ phơi sáng nên hình ảnh không rõ nét.

Riêng bức ảnh đầu tiên về người Việt Nam thuộc về nhiếp ảnh gia Fedor Jagor (1816-1900). Đó là bức tranh lập thể “Three Annamites” do Fedor chụp cuối năm 1857. Điều đáng chú ý là Fedor chưa từng đặt chân đến Việt Nam, các nhân vật trong bức tranh “Three Annamites” đều được ông bắt gặp tại Việt Nam. Singapore!

Bởi tại Việt Nam, sau khi Jules Itier mang hai bức tranh “Pháo đài Hải” và “Tàu chiến Alcmène” sang Pháp, điều đáng ngạc nhiên là đến cuối năm đó, đất nước chữ S không còn dấu vết của nhiếp ảnh. 1858. Đó là năm quân Pháp nổ súng vào Đà Nẵng, chính thức xâm lược Việt Nam.

Cuộc tấn công của liên quân Pháp – Tây Ban Nha, sự thất thủ của binh lính triều Nguyễn … đều được thu vào ống kính của Paul Émile Berranger – một trong những tướng chỉ huy trên tàu chiến Pháp, đồng thời cũng là một nhiếp ảnh gia. nghiệp dư – kỷ lục. Cũng chính ông là người đầu tiên chụp chân dung người Việt sớm nhất ở Việt Nam với hình ảnh các chức sắc Nam Kỳ.

Theo nghiên cứu của tác giả Terry Bennett, nhà nhiếp ảnh thương mại Việt Nam đầu tiên là Đặng Huy Trứ, người đã mở hiệu ảnh Cam Hiếu Đường vào năm 1869 tại Hà Nội. Ông được tôn vinh là cha đẻ của nền nhiếp ảnh Việt Nam. Cũng từ cuốn sách, thật bất ngờ khi biết một nhà khoa học lỗi lạc như Trương Vĩnh Ký cũng từng có thời gian cầm máy, mở hiệu ảnh.

Không chỉ truy ngược và phác họa thân thế, sự nghiệp của hơn 240 nhiếp ảnh gia và hãng ảnh Pháp và Việt Nam, cuốn sách còn khắc họa những nét văn hóa đặc sắc của Việt Nam với chân dung 54 dân tộc và danh lam thắng cảnh. từ Bắc chí Nam, đặc biệt là hai thành phố lớn Hà Nội và Sài Gòn. Phong tục tập quán Việt Nam, chân dung các nhân vật trong cung đình Huế như vua Hàm Nghi, Thành Thái, Duy Tân, Khải Định, Đồng Khánh, Thái hậu Từ Cung, Nam Phương hoàng hậu, … được giới thiệu chi tiết tới bạn đọc

Thời kỳ khởi đầu của nhiếp ảnh Việt Nam trùng với thời kỳ thuộc địa, nên Terry Bennett đã cực kỳ cẩn thận trong quá trình nghiên cứu để không vướng vào cái nhìn phán xét của “quan điểm đế quốc”. Ông nói: “Nhiếp ảnh thế kỷ 19 không chỉ là một khoa học mà còn là một nghệ thuật. Nghiên cứu cho thấy rằng có rất nhiều nhiếp ảnh gia trong thời kỳ này quan tâm đến nghệ thuật và họ là những nghệ sĩ tiềm năng. Chúng ta có thể thấy bằng chứng về sức mạnh của chúng trong những bức ảnh phong cảnh còn sót lại. Việc chụp ảnh chân dung trong những ngày đầu cũng rất khó nếu người chụp không có một chút hiểu biết nghệ thuật và khả năng đồng cảm với chủ thể ”.

Mở đường cho việc nghiên cứu nhiếp ảnh

Trong cuộc trao đổi xoay quanh chủ đề dịch sách nghệ thuật diễn ra tại TP.HCM mới đây, dịch giả Dương Mạnh Hùng không ngần ngại cho biết anh gặp rất nhiều khó khăn khi chuyển ngữ cuốn sách “Sự khởi đầu của nhiếp ảnh Việt Nam”. . Ở nước ta, một lĩnh vực non trẻ như nhiếp ảnh vẫn còn thiếu sách tự viết và dịch. Trong nghệ thuật tạo hình nói chung và nhiếp ảnh nói riêng ở Việt Nam, các thuật ngữ chuyên ngành và các tài liệu kỹ thuật chưa đủ, dẫn đến khó phổ biến kiến ​​thức.

Dương Mạnh Hùng thú nhận: “Thú thực, tôi chưa dịch sách nào, nhưng phải dùng cả từ điển Pháp-Việt và Hán Việt trước 1975 để dịch thuật ngữ, rồi tham khảo, đối chiếu cả núi bài báo về nhiếp ảnh, từ chụp. kỹ thuật đến tiểu sử nhiếp ảnh gia.Nếu cứ lo dịch sẽ nhầm tên người chụp hoặc chọn nhầm chữ Hán cho từ chuyên môn thì xong phim.

Dễ hiểu vì sao dịch giả Dương Mạnh Hùng lại dày công nghiên cứu vì “Sự khởi đầu của nhiếp ảnh Việt Nam” được coi là cuốn sách nhập môn hiếm hoi về lịch sử nhiếp ảnh Việt Nam, bổ sung thêm những dữ liệu lịch sử quý giá cho thế giới. các nhà sử học và nhà nghiên cứu. Quan trọng hơn cả, cuốn sách là bản lề tiên phong để các nhà nghiên cứu Việt Nam tiến sâu hơn vào cánh cửa lịch sử vẫn còn đang hé mở. Bởi dù rất nỗ lực, nhưng tác giả Terry Bennett vẫn chỉ tập trung vào sự nghiệp nhiếp ảnh gia nước ngoài. Số lượng nhiếp ảnh gia bản địa còn rất sơ sài và chung chung.

Bản thân tác giả Terry Bennett cũng nhận thấy khuyết điểm này. Anh tâm sự: “Mặc dù tôi khá tự tin rằng mình đã lần theo dấu vết của hầu hết các nhiếp ảnh gia thương mại nước ngoài giữa thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, nhưng tôi không hoàn toàn chắc chắn rằng mình đã đạt được điều đó. thành công tương tự với các nhiếp ảnh gia Việt Nam cùng thời kỳ. Do nguồn tài liệu mà tôi tham khảo chủ yếu là phương Tây, đặc biệt là tiếng Pháp, nên sẽ rất thú vị cho những nghiên cứu sắp tới về chủ đề này khi tiếp cận kho lưu trữ ở Việt Nam.

Cũng vì lý do đó, cuốn sách này hoàn toàn không phải là một cuốn lịch sử nhiếp ảnh Việt Nam hoàn chỉnh. Dù vậy, nó ít nhất có thể cung cấp một phác thảo ban đầu, một bản đồ sơ bộ về những tuyến đường mà nhiều dấu chân đã đi qua. Nghiên cứu còn dài và sẽ được bổ sung thêm bởi các nghiên cứu trong tương lai, đặc biệt là từ các nhà nghiên cứu Việt Nam, những người dễ dàng tiếp cận với các tài liệu lưu trữ trong nước và quốc gia.

Mặc dù hiện nay ở Việt Nam chưa có bảo tàng nhiếp ảnh quốc gia, hay bộ sưu tập ảnh thời kỳ đầu nào, nhưng tôi thấy người Việt ngày càng quan tâm hơn đến lịch sử nghệ thuật. thị giác (phim và mỹ thuật) của đất nước. Sự quan tâm này chắc chắn sẽ dẫn đến việc khám phá những nguồn tài liệu chưa từng thấy ở Việt Nam ”.