Đưa tuong ra phố, đến trường | Văn hóa – Giải trí

Kiếm sống bằng đam mê

Chúng tôi đến thăm NSND Nguyễn Thị Thu Nhàn (69 tuổi, trú tại phường Khuê Trung, quận Cẩm Lệ, TP Đà Nẵng) khi bà đang tất bật chỉnh sửa, hoàn thiện những chiếc mão giao cho khách hàng. Dù đã nghỉ hưu gần 3 năm nhưng niềm đam mê nghệ thuật tuồng vẫn được bà Nhàn gìn giữ trong từng đường may, họa tiết. Từng công đoạn vẽ hoa văn, thêu thùa, kết cườm… đều tự học, vì chỉ người quen vai mới hiểu cách trang trí phù hợp.

Trong kháng chiến, đoàn văn công Đoàn 5 của bà Nhàn đi dọc các tỉnh miền Trung để biểu diễn. Chỉ cần phát quang một vùng cỏ rồi đốt đuốc hai bên, cứ như vậy một sân khấu tuồng được hình thành. Người xem lúc bấy giờ chủ yếu là bộ đội và người dân. Sân khấu bừng sáng, trong tiếng vỗ tay, những gương mặt hân hoan, chờ đợi của khán giả là động lực để các nghệ sĩ cháy hết mình trên sân khấu với vai diễn của mình, dù có đêm mưa gió ẩm ướt.

Sau năm 1975, nghề hát Tuồng bắt đầu thoái trào, một vở tuồng dựng xong bằng mồ hôi, công sức nhưng khán giả đến rạp ngày một ít dần. Những năm đó, với đồng lương ít ỏi, bà Nhàn phải chạy show nhiều nơi và nhiều khi phải vật lộn giữa việc tiếp tục theo nghề, hay tìm một công việc khác để nuôi sống gia đình.

“Thu nhập của cả hai vợ chồng lúc đó chỉ 600.000 đồng / tháng, trong khi con học hàng không ở TP.HCM cần đến 700.000 đồng / tháng. Vay ngân hàng rồi bán rau ngoài chợ mới đủ sống. Nhiều lúc muốn bỏ nghề nhưng nhân vật trong các vở diễn cứ đeo bám mãi ”, NSND Thu Nhàn trăn trở.

Không kén khán giả như tuồng, ở huyện Hòa Vang (TP. Đà Nẵng), Bài chòi có sức sống đến ngày hôm nay là nhờ tình yêu nghề của các nghệ nhân dân gian cũng như khán giả dành cho mình. Việc một số nghệ sĩ đi diễn sự kiện tại các khách sạn, resort để phục vụ du khách kiếm thêm thu nhập là chuyện thường. Nghệ sĩ ưu tú Đỗ Hữu Quế (CLB Bài chòi Yên Bái) cũng phải thuê trang phục, đạo cụ sân khấu, âm thanh, ánh sáng. Những lúc vắng khách, ông vừa hát vừa ngâm nga những câu hát, đoạn ca dao cổ tích, ca cổ. Sau đó, dần dần, anh sáng tác các bài hát dân ca hiện đại để phục vụ khán giả. Mỗi khi đến các dịp lễ, Tết, những nghệ sĩ như anh Quế đều rất vui vì có nơi biểu diễn, được sống với đam mê. Do hầu hết những người trong CLB Bài chòi Yên Bái đều là những người lao động bình thường, đam mê ca hát nên đã thành lập CLB để đi lưu diễn.

Bảo tồn tinh hoa

Theo bà Nguyễn Thị Nhật Lệ, Chủ nhiệm CLB Bài chòi Yên Bái, để bảo tồn loại hình này, đơn vị huy động các nghệ nhân, nghệ nhân ưu tú là thành viên CLB thu âm, ghi hình và phát hành đĩa DVD. , Đĩa CD các làn điệu, các làn điệu dân ca và các câu lạc bộ chơi đàn truyền thống để phổ biến trong công chúng. Tuy nhiên, thực tế vẫn thiếu tác giả, người viết kịch bản, biên tập cũng như đầu tư về nội dung, ca từ độc đáo để thu hút khán giả.

Phần lời “làm mới” và “cập nhật” đều do ca sĩ tự sáng tác. Tuy nhiên, đây không phải là một công việc dễ dàng, bởi ngoài đam mê cần có sự chuyên nghiệp và bài bản. Để lưu giữ những tinh hoa của nghệ thuật Bài Chòi, cần tổ chức cuộc thi viết lời mới cho các làn điệu dân ca Bài Chòi phù hợp với từng lứa tuổi, từng đối tượng. Lâu nay, hát bài chòi chỉ dừng lại ở việc “diễn những gì mình có” mà chưa thể “diễn những gì khán giả cần”.

NSƯT Trần Ngọc Tuấn, Giám đốc Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh (TP.Đà Nẵng) cho biết, hiện khó tìm được khán giả cho các loại hình nghệ thuật truyền thống, trong đó có tuồng. Lớp người am hiểu về loại hình này ngày càng giảm, trong khi lớp trẻ không mặn mà vì nhiều lý do.

Năm 2015, TP Đà Nẵng từng hỗ trợ kinh phí để nhà hát thực hiện 30 buổi đưa vở tuồng vào trường học, giới thiệu hóa trang, vẽ mặt, sử dụng đạo cụ, phục trang… và các trích đoạn tuồng cổ đặc sắc. Đây là chiến lược đào tạo khán giả theo phương pháp “mưa dầm thấm lâu”.

Hiện bà Nguyễn Thị Hội An, Phó Giám đốc Sở Văn hóa – Thể thao TP Đà Nẵng cho biết, Đà Nẵng hiện đang xây dựng đề án nâng cao chất lượng nhà hát tuồng giai đoạn 2020-2025. Ngoài việc đào tạo nguồn nhân lực và bổ sung kinh phí, Đà Nẵng sẽ “đưa tuồng ra phố”, đưa tuồng vào các trường học, đảm nhận các chương trình biểu diễn phục vụ trên địa bàn …

XUÂN QUỲNH