Người Đan Lai trên hành trình hội nhập: Đưa người Đan Lai ra khỏi rừng (Bài 2)
Đưa Đan Lai ra khỏi rừng
Năm 2001 đánh dấu một bước ngoặt khó quên của người Đan Lai, khi UBND tỉnh Nghệ An có chủ trương di dời 36 hộ dân ra khỏi rừng sâu, về định cư gần trung tâm xã. Đó là cuộc di cư “lịch sử” của tộc người này. Họ đến định cư ở 2 thôn Tân Sơn và Cửa Rào, thuộc xã Môn Sơn.
Mãi đến năm 2006, khi Chính phủ phê duyệt Đề án bảo tồn và phát triển bền vững dân tộc Đan Lai vùng lõi Vườn quốc gia Pù Mát, đó mới là một “cứu cánh” thực sự khi đặt ra mục tiêu, 146 Đàn. Các hộ dân Lai ở bản Búng và bản Cơ Phát sẽ được di dời ra khỏi rừng sâu. 30 hộ vẫn ở thôn Cổ Phát nhưng sẽ được đầu tư hạ tầng điện, đường, trường, trạm … để làm khu du lịch sinh thái.
Ngay khi Đề án có hiệu lực, 42 hộ dân Đan Lai đầu tiên đã được đưa ra khỏi rừng đến nơi ở mới tại bản tái định cư Thạch Sơn, xã Thạch Ngàn (Con Cuông), cách nơi ở cũ một quãng đường. 60 km. Tại đây, người dân được phép xây nhà, cấp nước, đất rừng và được trợ cấp gạo trong một năm. Tại thôn Ba Hạ, cũng thuộc xã Thạch Ngàn, phải đến năm 2017 mới tổ chức di dân và đến nay có 35 hộ người Đan Lai sinh sống tại cụm dân cư thôn Ba Hạ.
Chủ tịch UBND xã Thạch Ngàn, huyện Con Cuông (Nghệ An) Lò Thanh Huấn vẫn nhớ như in lần lên vùng lõi Vườn quốc gia Pù Mát vận động bà con Đan Lai di dời ra ngoài lập nghiệp.
“Năm 2016, lúc đó tôi vẫn là Phó Chủ tịch xã và nằm trong đội vận động. Khi đến đó, chúng tôi thấy đời sống của người dân Đan Lai còn quá nhiều khó khăn. Nhà cửa tạm bợ, không có đất sản xuất, cuộc sống chủ yếu dựa vào thiên nhiên ”, ông Huấn kể lại.
Thực tế, năm 2012, những hộ dân không ra khỏi rừng cũng được “giải cứu” khi con đường xuyên qua sườn núi được mở thông suốt, từ trung tâm xã Môn Sơn chạy qua Cổ Phát, vào bản Búng. . Bốn cây cầu treo bắc qua suối đã được hoàn thành, phá vỡ sự cô lập hàng trăm năm của họ với thế giới bên ngoài. Rồi đến năm 2018, một bước ngoặt đã làm thay đổi cuộc sống của người dân nơi đây khi họ bắt đầu có điện và sau đó là sóng điện thoại.
Ông Ngân Văn Trường, Phó Chủ tịch UBND xã Môn Sơn chia sẻ: Có một thời gian, việc vận động bà con Đan Lai đi định cư nơi khác luôn được chính quyền xã, huyện thực hiện thường xuyên. Đó là cách duy nhất để nâng cao mức sống của người dân và bảo tồn tốt hơn tộc người này. Tuy nhiên, phong tục tập quán của họ thích ở trong rừng sâu; Hơn nữa, việc thiếu vốn để thực hiện dự án dẫn đến nhiều hộ dân không thể di dời theo kế hoạch ban đầu.
Xây dựng cuộc sống mới
Bên cạnh việc di dân, tái định cư để “kéo” người Đan Lai ra khỏi rừng, công tác tổ chức, ổn định sản xuất, đời sống cho người dân vùng lõi Vườn quốc gia Pù Mát cũng như các địa điểm tái định cư được đặc biệt quan tâm. chính phủ, tổ chức chính trị và tổ chức xã hội.
Đối với các hộ thuộc diện phải di dời sẽ được hỗ trợ tiền ăn trong một năm, hỗ trợ tiền di chuyển, làm nhà và chia đất sản xuất. Từng bước để người dân tái định cư ổn định cuộc sống, nhiều chính sách hỗ trợ giống, phân bón, vật nuôi, nông cụ được triển khai. Các cấp ngành cũng đã tổ chức nhiều lớp khuyến nông, khuyến lâm, khuyến nông tại các bản tái định cư để người dân tham gia.
Trưởng thôn Thạch Sơn, xã Thạch Ngàn Lê Văn Hào thông tin: Quy trình tập huấn, hỗ trợ kỹ thuật chăn nuôi, trồng trọt; Huyện, xã đã vận động nhân dân tham gia đầy đủ.
Đối với các hộ dân Đan Lai còn nằm trong vùng lõi Vườn quốc gia Pù Mát, việc đầu tư, hỗ trợ người dân thoát khỏi nạn tảo hôn, thất học, nghèo khó … cũng được nhiều cấp, ngành quan tâm. Ngoài việc hỗ trợ giống, cây giống, công cụ sản xuất, nhu yếu phẩm …, Vườn Quốc gia Pù Mát đã tạo sinh kế cho người dân bằng cách nhận khoán bảo vệ rừng. Từ năm 2013-2017, đã có 834 lượt hộ đồng bào dân tộc Đan Lai ở các bản Búng và Cơ Phát nhận khoán trên 18.323 ha rừng.
Ngoài ra, các công trình giao thông nối từ trung tâm xã Môn Sơn đến hai thôn, đường nội đồng, hệ thống cấp nước sạch, bệnh xá quân dân y kết hợp cũng được Bộ Chỉ huy BĐBP Nghệ An triển khai.
Ngoài ra, nhiều năm qua, việc bảo tồn và phát triển văn hóa, xã hội đối với người Đan Lai cũng trở thành hoạt động “kế hoạch” lâu dài. Con em người Đan Lai vùng lõi Vườn Quốc gia Pù Mát được vận động đến các trung tâm xã, huyện để học tập, nhằm tạo nguồn lâu dài và hướng nghiệp sau này phục vụ bản làng địa phương. Bệnh xá quân dân y kết hợp thôn Búng, thôn Cơ Phát đã có nhiều chương trình, chương trình định kỳ tuyên truyền sức khỏe sinh sản, phòng chống sốt rét, ăn ngủ hợp vệ sinh, nuôi nhốt gia súc, gia cầm. xa khu dân cư, sử dụng nước hợp vệ sinh…
Ông Hoàng Sỹ Kiên, Chủ tịch UBND huyện Con Cuông thông tin: Huyện còn nhiều trăn trở về thực tế đời sống, những khó khăn, vất vả của người dân Đan Lai trong vùng lõi Vườn Quốc gia Pù Mát. Nhưng để thực hiện các dự án, kế hoạch, chính sách bảo tồn và phát triển bền vững tộc người này thì phải dựa rất nhiều vào ngân sách cấp trên.