Tìm cách đi lên trong ngành công nghiệp văn hóa
Đó là ý kiến của nhiều chuyên gia trong hội thảo khoa học “Đánh giá 5 năm thực hiện chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa 2016 – 2021” vừa diễn ra tại Hà Nội.
Không được đề cập trong bản tóm tắt của Unesco
Sau 5 năm thực hiện, ngành văn hóa đã đạt được những thành tựu nhất định, góp phần thay đổi diện mạo đời sống văn hóa Việt Nam. Công nghiệp văn hóa với nhiều sản phẩm đa dạng đã đóng góp vào GDP, (năm 2015 gần 3%, năm 2018 tăng 3,61%, dự kiến thời gian tới tăng 6%). Năm 2019, Hà Nội là thành phố đầu tiên của Việt Nam tham gia mạng lưới các thành phố sáng tạo trong lĩnh vực thiết kế của Unesco và hiện có 7 thành phố khác cũng đã đăng ký tham gia mạng lưới này.
Chúng ta cũng đã chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ của các không gian sáng tạo tại Việt Nam trong những năm gần đây, từ 40 không gian sáng tạo, đến nay đã có 200 không gian với nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật và trình chiếu. các tiết mục biểu diễn phong phú, làm thay đổi diện mạo cuộc sống tại các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, TP.HCM, Đà Nẵng, Đà Lạt …
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Phương khẳng định: “Phát triển công nghiệp văn hóa là con đường thúc đẩy” dân tộc tiến bộ “. Thông qua công nghiệp văn hóa, chúng ta có thể tiếp nhận những sản phẩm văn hóa công nghệ cao của thế giới, đáp ứng nhu cầu của công chúng trong nước để hưởng thụ, giao lưu văn hóa, góp phần nâng cao dân trí ”.
Nhưng trên thực tế, các sản phẩm văn hóa trong nước vẫn đang bị hàng ngoại lấn át, các doanh nghiệp, nhà sáng tạo văn hóa vẫn đang loay hoay giải bài toán doanh thu. Điều đáng nói hơn, theo PGS.TS Trần Văn Hải, trong một báo cáo của Unesco về công nghiệp văn hóa năm 2022, tên Việt Nam không được nhắc đến, trong khi Jamaica được công nhận về tập quán văn hóa. các phương pháp hay nhất cho hệ sinh thái sáng tạo. Trong phát biểu có nội dung: “Khoảng trống từ bảo hộ đến thực thi quyền sở hữu trí tuệ – rào cản đối với sự phát triển của các ngành công nghiệp văn hóa”, ông Trần Văn Hải cho rằng Việt Nam có chủ trương đúng. nhưng thực hiện không nhiều.
Theo nhạc sĩ Quốc Trung, người từng nhiều năm làm tổng đạo diễn của lễ hội âm nhạc “Gió mùa” thu hút sự quan tâm của dư luận, nền âm nhạc Việt Nam đang “vừa thiếu vừa yếu” mà nguyên nhân chủ yếu là do nhận thức về sáng tạo còn hạn chế, không chỉ ở khán giả mà còn ở chính đội ngũ sáng tạo.
Ông nói: “Phải nhìn nhận ngành công nghiệp văn hóa ở góc độ doanh nghiệp. Lực lượng lao động của ngành công nghiệp văn hóa bao gồm cả nghệ sĩ sáng tạo và doanh nhân. Chúng ta chưa có một bức tranh về ngành âm nhạc nói riêng và ngành văn hóa biểu diễn nghệ thuật nói chung. Năng lực hạn chế, sức cạnh tranh kém, môi trường thiếu lành mạnh, chưa tạo ra sản phẩm chất lượng cao trong nước chứ chưa nói đến cạnh tranh quốc tế. Theo nhạc sĩ Quốc Trung, sở dĩ K-pop phát triển, phủ sóng rộng rãi trên thế giới và chính phủ Hàn Quốc thu được lợi nhuận khủng từ chính các sản phẩm văn hóa là do họ có kế hoạch cử nghệ sĩ. sang Hoa Kỳ để đào tạo, từ đó xây dựng chiến lược phát triển cho đất nước của mình. “Ở nước ta, phát triển công nghiệp văn hóa còn nặng về phong trào, thiếu chiến lược tổng thể từ nhà nước”. Nhạc sĩ Quốc Trung khẳng định.
Cần một hệ sinh thái chung
NSƯT Trần Ly Ly, quyền Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn cho rằng, Việt Nam có nguồn lực để phát triển công nghiệp văn hóa, đặc biệt là lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn. Cô dẫn chứng show diễn của ca sĩ Hà Anh Tuấn tổ chức tại Đà Lạt, do một nhà sản xuất Việt Nam thực hiện và thu hút khán giả với giá vé rất cao. Như vậy, việc khán giả đến xem và mua một loại hình sản phẩm nghệ thuật trình diễn là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
“Tôi nghĩ chúng ta hoàn toàn có đủ nguồn lực để tạo ra những sản phẩm văn hóa thu hút khán giả trong nước và khu vực. Đó là một câu chuyện có thật. Nhưng ở Việt Nam, đang thiếu một hệ sinh thái sáng tạo tương hỗ. Chỉ có nghệ sĩ thì không thể phát triển công nghiệp văn hóa, mà cần đặt họ vào hoàn cảnh của những nhà đầu tư, sản xuất xứng tầm mới thấy được giá trị nghệ thuật và kinh tế của sản phẩm. Đó chính là nhà đầu tư giỏi mà chúng ta đang thiếu. Đầu tư sai là tệ. Và trên thực tế, chúng tôi đã đầu tư sai lầm rất nhiều ”, bà nhấn mạnh.
Ở lĩnh vực điện ảnh, TS Ngô Phương Lan (Hội Khuyến học và Phát triển Điện ảnh Việt Nam) đặt vấn đề: “Nội lực của điện ảnh Việt Nam chưa mạnh, thị phần phim Việt chưa đến 30%. do nhà nước đặt hàng phát huy hiệu quả xã hội chưa cao, phim ra rạp có doanh thu đếm trên đầu ngón tay, nguyên nhân là do công nghiệp điện ảnh, một trong những lĩnh vực mũi nhọn của công nghiệp sáng tạo Việt Nam. Còn hạn chế, theo đạo diễn Nguyễn Hữu Tuấn là chúng ta còn thiếu rất nhiều thứ để phát triển ngành điện ảnh, từ khán giả, nhà sản xuất đến nhân lực đạo diễn, diễn viên. “Cần phải có sự lâu dài, toàn diện và chính sách chiến lược từ nhà nước nhằm thúc đẩy sự phát triển của điện ảnh nước nhà ”, đạo diễn nhấn mạnh.
Có nên tăng cường vai trò của nhà nước?
Trước những vấn đề “ách tắc” ảnh hưởng đến sự phát triển của ngành công nghiệp sáng tạo tại Việt Nam, ông Trần Hoàng, Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả cho rằng mấu chốt nằm ở vấn đề chính sách, pháp luật bất cập. Cụ thể, chính sách thuế đối với doanh nghiệp sáng tạo, dù văn hóa nghệ thuật là lĩnh vực đặc thù mang lại nhiều giá trị cho xã hội nhưng doanh nghiệp vẫn phải chịu thuế như các ngành khác.
Bà Trương Uyên Ly, Giám đốc Hanoi Grapevine (một sàn thông tin về văn hóa nghệ thuật) cho biết: “Những năm gần đây, làm việc trực tiếp với các cơ quan công quyền, chúng tôi gặp khó khăn. mà ngay cả nhân sự khu vực công cũng không giải quyết được như các quy định về đấu thầu, thuế … Có những quy định pháp luật cần có thời gian hoàn thiện khiến chúng ta bỏ lỡ cơ hội phát triển ”.
Bà Uyên Ly nêu ví dụ về chiến lược xây dựng Việt Nam trở thành điểm đến biểu diễn nghệ thuật sau đại dịch COVID-19. Đây là thời điểm tốt để có thể thay đổi diện mạo Việt Nam, một điểm đến mới, sáng tạo hơn và chúng tôi có 2 năm để xây dựng những sản phẩm độc đáo. Nhưng tiếc là trong 2 năm đó, chúng ta không đủ thời gian để thay đổi thuế, không đủ thời gian để đưa ra những quy định thông thoáng hơn, phá bỏ những rào cản như quy định về đấu thầu, sử dụng tài sản. tiền công và chi phí cho nghệ sĩ … ”.
Bà Uyên Ly kiến nghị: “Làm sao để DNXH được ưu đãi thuế cũng là một vấn đề nan giải. Các doanh nhân làm việc trong lĩnh vực sáng tạo không chỉ phát triển các mục tiêu kinh tế mà còn cả các mục tiêu xã hội. Tuy nhiên, doanh nghiệp đó không được ưu đãi về thuế. Cũng như Hanoi Grapevine, chúng tôi vẫn phải đóng thuế với mức thu nhập ít ỏi, trong khi những giá trị mà chúng tôi tạo ra có tác động rất lớn đến việc an ủi tinh thần con người ”. Vấn đề cốt lõi có lẽ nằm ở sự điều hành của nhà nước. Theo bà: “Chúng tôi mong rằng vai trò của nhà nước sẽ tích cực hơn, cụ thể hơn là ưu đãi thuế cho doanh nghiệp. Chúng ta rất cần sự đánh giá bình đẳng, hỗ trợ tài chính, khung pháp lý và đặc biệt là sự đồng hành, bảo trợ của nhà nước đối với các dự án tốt, thậm chí không phải của các đơn vị công. hoặc riêng tư ”.
Bà Nguyễn Thị Phương Hoa, Cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cũng khuyến nghị cần xây dựng cơ chế thực thi hiệu quả về bảo hộ sở hữu trí tuệ và quyền tác giả. , đặc biệt là trong môi trường kỹ thuật số. Bà Hoa dẫn chứng thành công của các nước như Mỹ, Pháp, Hàn Quốc … Ngành công nghiệp văn hóa ở các nước này được hỗ trợ từ quỹ nhà nước và tư nhân. Ở Pháp, họ áp dụng các loại thuế đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp sáng tạo như miễn thuế VAT… Ở Anh, rất hài hòa giữa hợp tác tư nhân và công. Tất cả các dự án đều nhận được sự tài trợ trực tiếp từ Hội đồng Nghệ thuật Anh, hoạt động độc lập, được đánh giá bởi các chuyên gia, và tài trợ cho các dự án nghệ thuật có giá trị.
Từ kinh nghiệm hợp tác quốc tế, bà Hoa cũng chỉ ra rằng Chính phủ các nước đã có những biện pháp, chính sách ở nhiều cấp để hỗ trợ phát triển ngành công nghiệp văn hóa. Trong đó, bà cũng nhấn mạnh việc các nước xây dựng và hoàn thiện luật pháp, thuế và hỗ trợ tài chính cho các nghệ sĩ, các dự án, huy động các nguồn lực xã hội và sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân để tạo ra sự phát triển của ngành công nghiệp văn hóa. Đó cũng là những vấn đề cần giải quyết ở Việt Nam để công nghiệp văn hóa có cơ hội phát triển.