Trăn trở giữ nghề bào chế thuốc.

Tuy nhiên, cuộc sống mưu sinh dựa vào y học cổ truyền của người Dao đang gặp nhiều thách thức.

Giàu lên nhờ các bài thuốc gia truyền

Con đường xuyên qua những tán rừng xanh mướt dẫn chúng tôi về với bản người Dao ở thôn Yên Sơn (xã Ba Vì) – nơi được coi là cái nôi của nghề thuốc Nam. Sau gần 15 năm hợp nhất về thủ đô, hạ tầng giao thông nơi đây được đầu tư nâng cấp ngày càng đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc đi lại của đồng bào các dân tộc.

Trong căn nhà mái bằng khang trang, nghệ nhân Dương Thị Hiền thoăn thoắt bốc thuốc cho một vài vị khách từ nội thành Hà Nội đến thăm. Nghệ nhân Dương Thị Hiền chia sẻ, hàng ngày cùng chồng và hai con vào rừng hái lá thuốc. Bận rộn quanh năm với nghề, thành quả sau bao năm của gia đình là ngôi nhà mái bằng khang trang, rộng rãi.

Không chỉ gia đình nghệ nhân Dương Thị Hiền khá giả nhờ nghề thuốc Nam, giờ đây, đến làng Yên Sơn, mọi người sẽ dễ dàng bắt gặp những nếp nhà mái bằng đang dần thay thế những ngôi nhà cấp 4. Phần lớn là nhờ thu nhập từ nghề thuốc gia truyền được gìn giữ qua hàng trăm năm.

Theo ông Lý Văn Phú – người có uy tín ở thôn Yên Sơn, diện tích đất nông nghiệp của thôn rất hạn chế; Hộ nhiều ruộng thì 1-2 sào, có khi chỉ vài mét. Chính vì vậy, thu nhập của hầu hết người dân tộc Dao ở thôn Yên Sơn đều phụ thuộc vào nghề thuốc gia truyền.

Ở xã Ba Vì, ngoài thôn Yên Sơn, hiện nay ở hai thôn khác là Hợp Sơn và Hợp Nhất, đồng bào dân tộc Dao cũng phát triển mạnh nghề sắc thuốc Nam. Nhờ chăm chỉ làm ăn, kinh tế của nhiều gia đình ngày một khá lên; nhiều hộ trong thôn đã “có của ăn của để”.

Chủ tịch UBND xã Ba Vì Lăng Văn Hạ cho biết: Cây thuốc Nam đã mang lại thu nhập, giúp nhiều gia đình dân tộc Dao thoát nghèo. Tính đến đầu năm 2022, toàn xã chỉ còn 11 hộ nghèo (chiếm 1,8% tổng số hộ). Từ năm 2019, xã Ba Vì không còn nằm trong nhóm thôn đặc biệt khó khăn của cả nước.

Sợ hết nguyên liệu

Trong dòng chảy thời gian, nghề thuốc Nam của đồng bào Dao xã Ba Vì cũng gặp không ít thách thức lớn. Nghệ nhân Dương Thị Bình, năm nay 75 tuổi cho biết, bà gắn bó với nghề thuốc Nam từ năm 11-12 tuổi. Trước năm 1996, nguồn dược liệu dồi dào và phong phú. Đi rừng thì có cách khắc phục.

Tuy nhiên, sau một thời gian dài bị khai thác, nhiều cây thuốc bị giảm số lượng. Nhiều cây thuốc không còn được tìm thấy. Năm 1996, Vườn Quốc gia Ba Vì được thành lập để quản lý, bảo vệ và phát triển rừng tự nhiên. Từ đó, người Dao không còn tự do vào rừng tìm kiếm, khai thác cây thuốc như trước.

Bí thư Chi bộ thôn Hợp Sơn Dương Trung Thân cho biết, từ những năm 1990, khi “hạ sơn”, để đảm bảo nguồn nguyên liệu, nhiều hộ dân tộc Dao trong thôn, bản đã cố gắng nhân rộng, trồng đủ loại cây trồng. . dược phẩm. Tuy nhiên, do kỹ thuật trồng trọt còn hạn chế nên năng suất và chất lượng cây thuốc chưa cao.

“Một bộ phận những người làm nghề y học cổ truyền ở xã Ba Vì ngày ngày phải lặn lội đường xa, tìm đến các tỉnh, thành khác như Hòa Bình, Phú Thọ, thậm chí là Lạng Sơn, Hà Giang để tìm kiếm các vị thuốc chữa bệnh cho mình. dược phẩm. y học cổ truyền… ”- ông Thân chia sẻ.

Cùng với nỗi lo vùng nguyên liệu sẽ cạn kiệt, một thực tế ở xã Ba Vì, những người còn theo nghề thuốc Nam chủ yếu là những nghệ nhân có tuổi. Trong khi thế hệ trẻ được học hành đến nơi đến chốn nhưng đều bươn chải kiếm kế sinh nhai ở những nơi tập trung đông người, các khu, cụm công nghiệp. Đơn cử như gia đình nghệ nhân Dương Thị Bình ở thôn Hợp Sơn có 8 người con nhưng đến nay vẫn chưa có ai theo nghề thuốc Nam.

Thực tế, nghề thuốc Nam của người Dao ở đây chưa thu hút được nhiều thành phần kinh tế, nhất là các doanh nghiệp. Việc ứng dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất còn rất hạn chế. Việc kinh doanh, buôn bán thuốc Việt chủ yếu vẫn mang tính tự phát, chưa xây dựng được chuỗi bền vững nên giá trị mang lại chưa tương xứng …

Cụ thể hóa các chính sách hỗ trợ

Đứng trước những khó khăn, thách thức có nguy cơ mai một của nền y học cổ truyền phương Nam, đồng bào dân tộc Dao dưới chân núi Tản Viên đang cố gắng từng bước thay đổi để thích ứng. Theo nghệ nhân Triệu Thị Chính, hiện nay ở cả 3 thôn, thay vì hái lá thuốc, nhiều hộ đã chuyển sang nấu cao để bán. Điều này mang đến sự tiện lợi cho người tiêu dùng.

Được sự hỗ trợ của các sở, ngành thành phố Hà Nội và huyện Ba Vì, đến nay, các hộ dân đã biết cách đóng gói, in nhãn mác, truy xuất nguồn gốc xuất xứ. Một số nghệ nhân đã tiếp cận với các kênh bán hàng trực tuyến (online), livestream và liên kết với các nhà thuốc để đưa dược liệu Việt Nam (chủ yếu là dạng cao) vào tiêu thụ…

Chủ tịch UBND xã Ba Vì Lăng Văn Hạ cho biết, tháng 12/2013, làng nghề thuốc nam dân tộc Dao thôn Yên Sơn đã được UBND thành phố Hà Nội công nhận là làng nghề truyền thống.

Đến năm 2021, 2 thôn còn lại là Hợp Sơn và Hợp Nhất cũng sẽ được UBND TP Hà Nội công nhận là làng nghề y học cổ truyền của dân tộc Dao. Tuy nhiên, từ đó đến nay, việc phát triển làng nghề chủ yếu do người dân… tự làm.

Để nghề trồng cây thuốc Nam phát triển, theo ông Lăng Văn Hà, Nhà nước cần có thêm cơ chế, chính sách hỗ trợ về đất canh tác, kỹ thuật sản xuất để người dân bảo tồn và nhân rộng các giống cây thuốc Nam quý. hiếm gặp, có nguy cơ cạn kiệt.

Ông Hà cũng cho rằng, phát triển du lịch cộng đồng ở xã Ba Vì mang lại nhiều ý nghĩa thiết thực. Không chỉ mở rộng giao lưu cho đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây mà thông qua dịch vụ du lịch sẽ ngày càng có nhiều người biết đến những bài thuốc gia truyền quý. Qua đó, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị cây thuốc Nam của dân tộc Dao.

Về phát triển thuốc nam dân tộc Dao, Trưởng Ban Dân tộc Hà Nội Nguyễn Tất Vinh cho biết, vừa qua, thành phố đã ban hành kế hoạch thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng. vùng dân tộc thiểu số và miền núi Thủ đô giai đoạn 2021 – 2025. Theo đó, thành phố bố trí khoảng 2.150 tỷ đồng để thực hiện 9 nhóm giải pháp.

Một trong những nội dung trọng tâm được thành phố đề cập trong kế hoạch là “phát triển sản xuất nông lâm nghiệp, du lịch; củng cố và phát triển các nghề, làng nghề truyền thống, phát huy tiềm năng thế mạnh của các vùng để sản xuất hàng hóa theo chuỗi giá trị ”.

Bên cạnh đó, khoảng 1.500 tỷ đồng cũng sẽ được Hà Nội bố trí để đầu tư cơ sở hạ tầng thiết yếu phục vụ đời sống, sản xuất của đồng bào các dân tộc, trong đó có cộng đồng người Dao dưới chân núi Tản Viên. . Đây sẽ là sự hỗ trợ cần thiết để bảo tồn và phát huy những giá trị bền vững cho nghề thuốc Nam của dân tộc Dao.